Yargı Bağımsızlığının Temel Kurumu

HÅKİMLER VE SAVCILAR

YÜKSEK KURULUNUN

SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Dr.Uğur İBRAHİMHAKKIOĞLU

Bütün modern anayasalarda devletin üç ana erkinden biri olan yargının Türkiye'deki problemleri,

toplumun bütün kesimlerinde sürekli şekilde tartışma konusu yapılmaktadır. Bu tartışmaların en fazla

odaklaştığı kurum ise Hakimler ve Savcılar Yüksek Kuruludur.

Toplumun temel dayanaklarından biri olan adalet kavramı, somut işlevini yargı erkinde

göstermektedir. Kişilerin ve kurumların birbirleriyle ve devletle aralarındaki ihtilafları çözmek ve

toplum düzenini bozan suçlara ceza vermekle yükümlü yargı erki, bilindiği gibi, mahkemeler ve onların

ayrılmaz parçası olan savcılıklar ile barolar, noterlikler ve bağlı birimlerinden oluşur. Devlette bu gücü

çalıştıran ana insan unsuru, hakimler ve savcılardır. Hakimlerin ve savcıların bağımsız olması, yani

devletin öteki güçleri olan yasama ve yürütmenin emir ve etkisi altında bulunmaması, yargının olmazsa

olmaz şartıdır. O sebeple bütün çağdaş ve demokratik hukuk düzenlerinde ve sistemlerinde, yargının

bağımsızlığı belirlenmiş ve güvence altına alınmıştır.

Peki hakimler ve savcılar, yasamanın (parlamento) ve yürütmenin (hükümet, idare) emir ve

yönetimi altında olmadığına göre, özlük işleri nasıl görülecektir ? Onları mesleğe kim alacak, kim

atayacak ve yer değiştirecek, meslekte yükselmeleri, disiplin işlemleri, değerlendirmeleri,

gerektiğinde meslekten uzaklaştırılmaları ve yüksek mahkemelere seçimlerini kim yapacaktır ? Bu

konuda dünya anayasalarında ve hukuk düzenlerinde çeşitli sistemler vardır. Bu işlerin yine kendi

içlerinden seçilmiş yüksek yargıçlardan oluşan kurullarca; parlamento, kral-kraliçe yada devlet

başkanınca; hükümetçe; yüksek mahkemelerce yada bu birimlerden seçilmiş karma kurullarca

yapıldığı görülmekte, bazen de halk tarafından seçilmektedir. Bu sistemlerden bazıları ilk bakışta yargı

bağımsızlığına aykırı gibi görülebilirse de o ülkelerde fevkalâde işleyebilmekte, hiç bir haksızlığa ve

endişeye yer bırakmaksızın uygulanabilmektedir. Fakat bu olgu, aynı sistemin Türkiye'de de aynı

mükemmellikte işleyebileceği anlamını taşımaz. Devlet başkanlarınca atanıp görevden alınabilen

başsavcıların bulunduğu Avrupa ülkelerinde kimin hangi yıl başsavcı olacağı önceden bilinmekte ve

hiçbir devlet otoritesinin aklına yetkisini kullanıp, durup dururken bir başsavcıyı yada yüksek yargıcı

görevden almak gelmemektedir. Esasen toplumun yerleşmiş kuralları ve gelenekleri böyle bir

skandala izin vermez. Cumhuriyetin ilanı ile birlikte geçtiğimiz yeni hukuk düzenimizde henüz ne yazık

ki böyle köklü gelenekler üretemedik ve bunları aydınlarımıza ve halkımıza kazandıramadık. Her

gelen iktidarın kendi siyasi tercihleri doğrultusunda hakim ve savcı kararnamesi hazırlayabildikleri

yıllar, henüz hafızalarımızdadır... İşte böyle bir tabloda Anayasamızın 159. Maddesiyle kurulan

Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun yargı bağımsızlığı yönünden hem hakim ve savcılar için, hem

de onların davalarına baktıkları vatandaşlar için ne ölçüde teminat olabildiği, yıllardan beri

sorgulanmaktadır.

Ve yıllardan beri bu kurul, şu ana noktalarda eleştirilmektedir :

1- Kurulun başkanı, siyasi iktidarın bir unsuru olan Adalet Bakanı, tabii üyesi de onun paralelinde

olması yönetimin gereği ve doğası olan müsteşardır. Gerçi diğer beş üye Yargıtay ve Danıştay'dan

seçilmiş yüksek yargıçlar olması nedeniyle siyasi iktidarın gücü kurulda azınlıktadır; ancak yargı

teşkilatı üzerinde bu derece etkili ve işlevsel olarak yetkili bulunan iki siyasi zatın hakim ve savcıların

kaderi üzerinde söz sahibi olabilmesi, yargıç güvencesini esastan zedelemektedir.

2- Kurul doğrudan icrai bir yetkiyi haiz değildir. Adalet Bakanlığı ne hazırlayıp önüne getirirse onun

üzerinde çalışmaya adeta mahkûmdur. Gündemi de bakanlık tespit eder. Ortak çalışma bir ölçüde

karşılıklı tavizleri zorunlu kılmakta, bu dahi, hakim ve savcılar için bir tedirginlik sebebi olmaktadır.

3- Hakim ve ve savcılar hakkında inceleme, denetleme ve soruşturma yapan Teftiş Kurulu, Yüksek

Kurula değil Adalet Bakanlığına bağlıdır. Adalet müfettişleri bakandan emir alır ve onun iradesiyle

çalışırlar. Böyle olunca hakkında işlem yapılan ve denetlenen bir yargının siyasi baskı duymaması ve

kendisini güven içinde hissetmesi mümkün değildir.

4- Aynı şekilde özlük işlerini yürüten Personel Genel Müdürlüğü de Yüksek Kurula değil Adalet

Bakanlığına bağlıdır. Hakim ve savcıların bütün şahsi işlemleri burada yapılır. Yüksek Kurulun

gündemi burada hazırlanır. Tabiri caizse burası Yüksek Kurulun mutfağıdır ve mutfak siyasi iradeye

tabidir... Bu, bilinen halk deyimi ile davulun başkasının boynunda, tokmağın ise başkasının elinde oluşu

demektedir.

5- Kurulun seçilmiş üyelerinin de tümü, Cumhurbaşkanınca tercih edilmektedir.

6- Ve nihayet bu Yüksek Kurulun aleyhine yargı yoluna gidilemez... En tali memurlara bile hukukun

tanıdığı bu doğal hak, hakim ve savcılardan esirgenmiştir.

Aslında Türk yargısının sorunu demek, sadece hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun oluşumu

demek değildir... Yargının sayısız sorunları vardır ve kurul o sorunlardan sadece birinin, bağımsızlık ve

güvencenin, sadece bir cephesidir. Eğitim, ihtisaslaşma, yetişme, insan unsuu, karakter, ananeler,

sosyal haklar ve refahın temini de bağımsızlık ve güvenceyle ilgili problemlerdir. Ondan da öte, yargı,

başka sorunlar da taşımaktadır. Parasal imkansızlıklar, araç, gereç, bina ve malzeme sefaleti, personel

kıtlığı, adli kolluk ve resmi bilirkişilik kurumlarının eksikliği, kanunların dağınıklık ve çokluğu, belli bir

teşkilat sisteminin kurulamayışı, icra ve infaz kurumlarının acz ve sıkıntıları v.s. v.s.

Biz bugün burada bu sorunlardan sadece birini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunu konu

ediyoruz. Yargıyı tam olarak teşhis masasına yatırabilmek için, ilerde diğer sorunları da incelemek ve

irdelemek gerekecektir.

Yüksek Kurulun oluşumu üzerine bilen-bilmeyen herkes eleştiriler yağdırmakta, modeller

üretmektedir. Ancak bu modellerin bazıları geçmişte denenmiş, tam aksi sonuçlar vermiş, bazıları en

uygar ülkelerde bile ütopya olmaktan ileri gidememiş, bazıları Türkiye'nin koşulları ve insan unsuru

özellikleri sebebiyle yargıya yarardan çok zarar getirir nitelikte olmuş ve bazı teklifler de, sistemin

ihtiyaçlarının tam olarak bilinmemesinden, bu konuda hiçbir deneyim ve uygulamaya sahip olmamış

bulunmaktan kaynaklanmıştır.

Bize göre durum şudur :

1- Bu kurulda üyelerin bazıları asıl, bazıları yedek olarak seçilmektedir. İlk yanlışlık buradadır. Aynı

yüksek mahkemenin aynı seviyede bulunan yüksek yargıçlarından bir kısmı diğerinden daha alt sıfatla

görev yapamazlar. Kurul üyeleri aynı sıfatla seçilmeli, toplantıların mazaretlere rağmen sürdürülmesi

için belli bir nisap belirtilmelidir.

2- Kurula seçilecek üyelerin üç aday olarak yüksek mahkemelerin genel kurullarınca belirlenip,

bunların içinden birinin Cumhurbaşkanınca seçilmesi usulü, yüksek yargıya yakışmayan çok üzücü

olaylara, kırılışlara ve davranışlara sebep olmakta, ayrıca tarafsızlık ve güvence kavramları ciddi

şekilde zedelenmektedir. Üyeler genel kurullarca doğrudan seçilmeli, ancak ayrıca Cumhurbaşkanı da

kurula yüksek mahkemelerden doğrudan bir veya birkaç (benim düşünceme göre üç bölüm için üç) üye

seçmelidir.

3- Yargının en yüksek kurumlarından biri olan Hakimler ve Savcılar Yüksek Kuruluna devletin

öteki erklerinden yürütmenin bir üyesi olan Adalet Bakanının başkanlık etmesi yargıyı incitir.. Bu, bir

erki, öteki erkin tahakkümü altına sokmaktır ve kuvvetler ayrılığı ilkesine aykırıdır. Bu kurulun asıl

başkanı, devletin başkanı olan(dolayısıyla devletin bütün erklerini temsil eden) Cumhurbaşkanı

olmalıdır. "Cumhurbaşkanı da yürütmenin başı değil midir?" gibi bir düşünüş, yargı erki için pratik bir

yararı yok eder. Böyle bir başkanlık, yargıyı hem onore eder, hem de yargının çeşitli sorunlarını

çözmede büyük bir imkân sağlar. Kurul ayrıca kendisine kendi içinden bir başkanvekili de seçer.

4- Kurul; idari yargı hakimlerine, adli yargı hakimlerine ve cumhuriyet savcılarına bakan üç

bölümden oluşmalıdır. Şu anda, hayatında bir gün bile savcılık yapmamış ve hatta bir savcı ile beraber

çalışmamış bir kurul üyesi, savcıların kaderini tayin etmektedir... Yine aynı şekilde ömründe kadastro

kanunu görmemiş bir üye de bir kadastro hakimini değerlendirebilmektedir. Bilgi çağında böyle bir

tablo savunulamaz. Eski ve mülga Yüksek Hakimler Kurulunda bölümler, işlevsel olarak (atama, terfi,

disiplin) işbölümü yapıyorlardı. Biz, ihtisasa göre işbölümü teklif ediyoruz. Bu da yargıç güvencesinin

bir unsurudur. Kafamızı hep siyasi baskıya takıp kalmayalım...

5- Bölümler mesela dokuzar kişiden oluşabilir ve yedişer kişi ile toplanarak görev yapabilir.

Üyelerin içlerinden en kıdemlisi bölüm toplantılarına başkanlık eder. Danıştay Başkanı idari yargı

bölümüne, Yargıtay Başkanı hakimler bölümüne ve Yargıtay C.Başsavcısı da C.Savcıları bölümüne

istedikleri takdirde katılabilir, başkanlık eder ve oy kullanırlar. Yani Cumhurbaşkanı nasıl yüksek

kurulun asıl başkanı ise, Yargıtay ve Danışkay Başkanları ile Cumhuriyet Başsavcısı da bölümlerin

asıl başkanıdır. Yargıtay üyeleri hakim ve savcı bölümlerinin birlikte toplanması ile, Danıştay üyeleri

de idari yargı bölümünce seçilir. Yargıtay üyelerinin toplantıya Yargıtay Başkanının, Danıştay

üyelerinin seçimlerinde toplantıya Danıştay Başkanının başkanlık etmesi şarttır. Başsavcılar da bu

toplantılara birinci üye olarak katılır ve oy kullanırlar.

6- Bölümlerin dokuzar üyesinden birer adeti Cumhurbaşkanınca seçilir. Kalan 8'er adedi idari

yargıda Danıştay Başkan ve üyelerinden, adli yargıda Yargıtay Başkan ve üyelerinden genel

kurullarınca seçilir. Savcılara bakan bölümün dört üyesi, en az 15 yıl C.Savcılığı ya da İl

C.Başsavcılığı; dört üyesi de aynı süre adalet müfettişliği yada bakanlık üst düzey yöneticiliği yapmış

Yargıtay üyeleri içinden seçilmelidir.

7- Adalet Bakanı siyasi iktidarın temsilcisi ve devletin adalet politikasını düzenleyen hükümet

üyesi olarak böyle bir kurulda hiç yer almamalı mıdır ? Bizce sıfatı, o kurulda "savcılık" görevi

üstlenmesidir. Evet, Adalet Bakanı, bizzat yada görevlendirdiği müsteşarı vasıtasıyla veya

müsteşarıyla birlikte kurulun bütün bölüm ve genel toplantılarına katılabilir; yazılı veya sözlü

taleplerde ve açıklamalarda bulunabilir, ilgili hakim ve savcı hakkında delil ve belge ibraz edebilir,

hükümetin sıkıntılarını dile getirebilir, teklifler, tavsiyeler yapabilir. Yani tıpkı bir ceza

mahkemesindeki savcı konumundadır. Talep eder, demokratik bir düzende de buna hakkı vardır.

Hatta bir ülkede eğer Adalet Bakanlığı varsa, bu onun en tabii görevidir. Ancak oy veremez, karara

katılamaz. Talebini yapar ve ayrılır. Bölüm bir karar verir.

8- Bölüm kararlarına karşı Adalet Bakanının, ilgili hakim ve savcının ve hatta şikayet eden

kimsenin itiraz hakkı olmalıdır. İtirazlar, belli bir nisap dahilinde, bütün bölümlerin bir araya gelip

toplanması ile incelenir. Birinci müzakerede üçte iki çoğunluk sağlanmazsa ikinci müzakerede salt

çoğunlukla karar verilir.

9- Şimdi sıkı durulmalıdır ki ilk duyuşta hemen itiraz edilebilecek bir norm, aynen muhafaza edilsin :

Yüksek kurul kararlarına karşı ayrıca yargı yolu olmaz !.. Bunu düşünenler, bu kurulda nelerin

konuşulup görüşüldüğünü de düşünmelidirler. Bu kurulda bir hakim ve savcının en özel hayatı, gizli

sırları, mesleki yeteneği, arkadaşlarıyla, taraflarla, personelle ve halkla ilişkileri, yani asla bir idari

dava dosyasına yansıyıp duruşma konusu yapılması mümkün olmayan sırları görüşülmektedir. Bu

sırlar, bu kurulda, o hakim ve savcının meslektaşı, büyüğü, ağabeyi, ablası olan yüksek yargıçlar

tarafından, belki birlikte çalıştıkları ve ileride yine birlikte çalışacakları kişiler hakkında

görüşülmektedir. (kurulun ne iş yaptığını bilemeyen bazı akademisyenler; toplantıların açık olmasını

savunacak kadar fanteziye düşmüşlerdir. Böyle bir konuyu açıkta kim konuşup tartışabilir ?..) Şimdi

bunların davaya yansıması, yargıyı da, yargıcı da, çevresini de, hatta kurulu da yıpratmaktan başka

hiçbir işe yaramaz... Yaramaz, çünkü yargı yolu, bir idari işlemin hukuka aykırılığı halinde ilgilinin

mutazarrır olmaması için işin yargıç önüne götürülmesidir... Olay zaten yüksek yargıçlar önünde

değerlendirilmektedir!.. Yüksek kurul her ne kadar yüksek yargıçlardan oluşmakta ise de idari bir

görev yaptığı, çünkü hakim ve savcıların özlük ve disiplin işlemlerinin adli değil idari bir görev olduğu

ileri sürülmüştür. Halbuki değildir. Yüksek Kurulun yaptığı iş belki normatif olarak idaridir, ama

hakkında hüküm verdiği kişiler hakim ve savcı, hüküm verenler yüksek mahkemelerin bu iş için

seçilmiş yüksek yargıçları, raportörleri hakim, evraklar dava dosyası tarzında ve uygulanan usul de bir

üst mahkeme müzakeresi şeklinde olduğuna göre iş, adeta adli bir veçhe kazanmaktadır. Doğrusu,

Yüksek kurulun işlevi ne tam idari ne tam adli niteliktedir; suigeneris, kendine özgü bir görevdir. Yargı

yolunun da kendine özgü olması gerekir, bu da itirazdır. İtirazı inceleyen yirmi küsür yüksek yargıcın

içinde aynı ihtisasa sahip olanlar vardır; İdari yargının en üst kademesi olan Danıştay'dan seçilmiş

olanlar vardır, hele uygulanan usul de sav-savunma-yargı üçlüsüne uygun şekilde bir dava formunda

düzenlenip ilgililere savunma hakkı da verilirse, artık neyin yargı yolu düşünülebilir ? Yirmiden çok

seçilmiş yüksek yargıcın savunma teminatını sağlayan bir usul altında incelemesinin, yargı yolu olarak,

danıştay'ın bir dairesinden hukuken ne eksikliği olabilir ?

Kaldı ki adli yargı, bugün Türk yargı sisteminin en az 9/10'unu teşkil etmektedir. Bu kadar büyük

çoğunluğu teşkil eden bir yargı kanadının mensupları hakkında son sözün söylenmesi, 1/10'u teşkil

eden diğer kanada (idari yargı) bırakılması, azınlığın kahir çoğunluğa mafevk olması gibi hukuken de,

mesleki kurallar ve değerler ölçüsünden de terviç edilemeyecek sonuçlar doğurur: İdari yargı, idarenin

işlem ve eylemlerinin yasal denetim merciidir, adliyenin ve adli yargının denetim mercii kılınamaz.

Yargıtay'da birkaç arkadaşımızla hazırladığımız Anayasa Yargı Bölümü Taslağının H.S.Y.K.na

ilişkin maddesi, bu görüşlerimizi büyük ölçüde yansıtmakatdır. Ancak o bir ortak çalışma ürünü

olduğundan, şüphesiz bazı hükümler oybirliğine değil oyçokluğuna dayanmakatdır. O nedenle çelişkili

görülecek yargı yolu konusunda kişisel inancımız budur.

10- Nihayet bu kurul, elbette teftiş heyeti ve özlük işlerine bakan sekretarya ile teçhiz edilmelidir.

Adalet Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğü hakimler ve savcılar dışındaki adli personele bakmalı,

teftiş kurulu da hakimler ve savcılar dışındaki adli faaliyet ve işlemleri denetlemeli, ancak "iç-içe"

görevler sebebiyle bir Adalet Bakanlığı müfettişi bir hakim ve savcı hakkında olumlu-olumsuz bir

kanaat edindiği yada soruşturmayı gerektirir bir olaya rastlandığı takdirde durumu Yüksek Kurula

rapor etmelidir.

11- Yüksek kurulun ilke kararları yine üç bölümün toplanması ile ele alınmalıdır.

12- Detaya dair düzenlemeler ilgili yasaya bırakılmalı, ancak yukarıdaki esaslar Anayasa'nın

yeniden düzenlenecek 159. Maddesinde yer almalıdır.

Ülkemizin koşullarına uygun bir hakimler kurulunun en ideal ölçüleri budur. Böyle bir kurul

rasyonel şekilde, tarafsızlık ve bağımsızlık içinde çalışabilir ve hizmet verebilir. Ancak kurulun en

uygun şekilde oluşumu bile Türkiye'de hakim ve savcı teminatını tam olarak sağlayamaz. Bunun, çok

tartışmalara neden olacağını düşündüğüm halde olmazsa olmaz olarak gördüğüm şartı, coğrafi yer ve

görev teminatıdır... Bu sistemin cumhuriyetimizin ilk yıllarında uygulanması adil değildi, çünkü ozaman

İstanbul bir cennet, Pendik'ten ötesi de hep mahrumiyetti. Bugün küçük Anadolu ilçelerinde

restoranlar karides sunabiliyor, 500 Sel Mercedes satılıyor ve bugün artık cehennem, büyük

şehirlerdir...